Recensie: Mieke van der Raay
In de voorstelling De eeuw van mijn moeder ontvouwt auteur en regisseur Eric de Vroedt op unieke en ook een confronterende manier de traumatische levensgeschiedenis van zijn moeder. Zijn moeder kwam samen met haar moeder, stiefvader, zus en halfzus, in 1948 vanuit Batavia naar Nederland. Ze heeft in haar geboorteland verschrikkelijke dingen gezien. Zo was ze een keer op zoek naar haar lievelingspop. Toen ze de pop vond, dreef deze in de rivier tussen de lijken. In dit autobiografische stuk vraagt Eric De Vroedt zich af waarom zijn moeder haar leven lang hardnekkig haar Indische afkomst blijft ontkennen.
Eric de Vroedt: „Tijdens mijn moeders leven hadden we de gebruikelijke moeder-zoon strubbelingen, maar na haar dood kreeg ik de kans me te verdiepen in de vrouw die ze was voordat ze moeder werd. Ik vond honderden brieven die ze had geschreven en ik ontdekte een jonge vrouw vol dromen en ambities. Mijn moeders tragiek was dat ze zo gretig was. Ze had interesse in werkelijk àlles, maar helaas kreeg het nooit richting.”
In 1948 komt de achtjarige Winnie (gespeeld door Esther Scheldwacht) aan in Nederland, terwijl in Nederlands-Indië de onafhankelijkheidsoorlog woedt. In haar nieuwe thuisland kiest ze radicaal voor ‘niet-Indisch’ zijn, wat voor haar betekent: vrij zijn, zelf de regie in handen hebben. Ze trouwt de Hollandse ondernemer Lex (Hein van der Heijden), wordt verliefd op de Surinaamse Gudrun (Romana Vrede) en steeds weer strijdt ze voor haar autonomie. Als Winnie op tachtigjarige leeftijd ongeneeslijk ziek blijkt, reconstrueert haar zoon Ramses (Bram Coopmans) haar leven in een provocatieve expositie in het Haagse Kunstmuseum. Hij toont welke sporen het koloniale verleden heeft nagelaten in het leven van Winnie én haar kinderen. In een Haagse toko treffen moeder en zoon elkaar voor een gesprek dat ze nooit eerder durfden voeren.
In drie taferelen zien we in de De eeuw van mijn moeder hoe de koloniale geschiedenis van de twintigste eeuw zich ontvouwt. Winnie is duidelijk: het verleden is het verleden en dus voorbij. Maar dat het zo niet werkt maakt deze voorstelling al snel duidelijk. In een familieconfrontatie, aan de eettafel, zien we hoe makkelijk we dingen geloven wat er in de krant staat. Volgens de krant valt het allemaal we mee wat er in de kolonie gebeurt is. Maar de betrokkenen weten wel beter. Op projectieschermen zien we schokkende beelden uit de koloniale tijd in Indonesië. Maar ook andere beelden komen voorbij, zoals de inslag van de vliegtuigen in de Twin Towers en beelden van concentratiekampen. Het is een speciaal effect wat de makers van deze voorstelling willen creëren.
In grote lijnen is de voorstelling een hommage aan zijn moeder, maar ook maakt de voorstelling duidelijk dat we niet alles kunnen of willen begrijpen: waarom onze ouders dingen doen en of zeggen. Kinderen hunkeren naar de liefde en aandacht van hun ouders. Dat de ouders deze liefde en aandacht door een zwaar verleden niet altijd kunnen uiten, is niet gemakkelijk voor een kind. Esther Scheldwacht weet tot in de kleinste nuances alle emoties te verwoorden, niet alleen met woorden, maar ook in haar uitermate sterke spel. Ze weet je te raken, je weet door de gehele voorstelling nou niet of je compassie met haar moet hebben, of dat je haar door elkaar wil schudden, zodat ze ook eens aan haar kinderen gaat denken. Aan het einde gaat haar zoon de confrontatie aan met vele vragen; ‘Waarom heb je nooit gevraagd hoe het met míj gaat?’ en ‘Was je blij toen ik geboren werd?’ Winnie is verbijsterd, voor haar gevoel heeft ze toch altijd haar best gedaan. En ja, hier vind ze weer dat ze niets fout heeft gedaan.
Het spel van Esther Scheldwacht als Winnie is groots en indrukwekkend. Je zit vol bewondering naar deze actrice te kijken, niet alleen heeft ze gigantisch veel tekst, maar ze moet zoveel doorstaan qua emoties en gevoel, dat je soms met ingehouden adem naar haar zit te kijken.
Romana Vrede vertolkt twee grootse rollen, als de bekende actrice Philomena Feti en als Winnies geliefde Gudrun. Romana blijft me altijd verrassen hoe veelzijdig ze is, ze schakelt tussen de twee rollen met groot gemak. Je hebt zelfs niet echt door dat deze rollen door één en dezelfde persoon worden gespeeld.
Er was nog last minute een verandering in de cast. Roben Mitchell was enkele dagen voor de première positief getest op corona. Daarom hebben ze Chyramain van Kempen gevraagd de rol weer op te pakken, hij speelde deze rol in 2021 ook. Hij moest wel zijn tekst van een tablet afkijken, maar verder kon je aan niets zien dat hij deze rol al meer dan een jaar niet gespeeld heeft.
Uiteindelijk weet je als toeschouwer niet of je dan compassie voor Winnie moet hebben of begrip. Dat is de kracht van deze voorstelling: hij dwingt je tot nadenken, een kant te kiezen. Dat is bijna onmogelijk. Je begrijpt ieders standpunt.
De voorstelling duurt 4,5 uur, maar toch kijk je geen moment op je horloge. Er zitten twee pauzes in, dit is noodzakelijk voor de spelers, maar ook voor ons als publiek, zodat je even een moment hebt om alles te laten bezinken.
Top foto©Sanne Peper
